Minecraft is een zogenaamd
openwereldspel, waarbij de speler vrij rond kan lopen door een virtuele wereld, zonder een vooraf vastgesteld doel. Het belangrijkste kenmerk van het spel is het reizen door en ontdekken van grotten en kerkers en het bouwen van gebouwen en voorzieningen. De speler kan grondstoffen delven, deze tot andere voorwerpen verwerken en vechten tegen monsters (mobs).
Ook zijn er enkele speciale mogelijkheden, zoals het maken van automatische verbindingen door middel van
redstone, en kunnen gereedschappen van een betovering (
enchantment) worden voorzien. De betoveringen zijn door het spel bepaald, maar de mogelijkheden van redstone zijn bijna onbeperkt. Er kunnen bijvoorbeeld zeer complexe dingen, zoals echt werkende rekenmachines en robot-achtige constructies mee gemaakt worden.
Minecraft kent verschillende dimensies. De Nether, geïmplementeerd in de Alpha-versie op 30 oktober 2010, is de eerste extra dimensie die in Minecraft werd gemaakt. Later waren er plannen om een droomwereld toe te voegen, alhoewel dat uiteindelijk
The End is geworden.
Survival
De standaardmodus om Minecraft te spelen is "survival" wat inhoudt dat de speler in een bepaalde wereld moet zien te overleven. Om in leven te blijven moet de speler op zoek gaan naar voedsel, dat verkregen kan worden door bijvoorbeeld dieren te slachten of graan en groente te verbouwen. Ook moet de speler zich verdedigen tegen vijandelijke mobs die 's nachts ontstaan en de speler proberen te doden. In de survivalmodus zal de speler zelf bouwmaterialen moeten verzamelen door het omhakken van bomen en het uithakken van gesteenten.
Classic/Creative
De andere Minecraftspelversie heet "Classic", ook bekend als creatief (creative). Hierbij is er geen limiet aan de beschikbare bouwmaterialen, zodat deze niet opgegraven of gezocht hoeven te worden. Ook heeft de speler in deze versie extra mogelijkheden, zoals vliegen, kan hij niet aangevallen worden door vijandelijke mobs, of doodgaan in lava of door een fatale va